Rola zaduszek w tradycji polskiej

Boże Narodzenie, Wielkanoc – to dwie nazwy to pierwsze skojarzenia z polskimi świętami. Okazuje się jednak, że jest jeden dzień, w którym równie licznie jednoczymy się w celebrowaniu tradycji, chociaż bez dekoracji i śpiewu, a w zadumie i ciszy. Mowa o zaduszkach obchodzonych 1 i 2 listopada, które w świadomości większości Polaków funkcjonują jako ważne i wyjątkowe święto.

Skąd wzięły się zaduszki?

Mówiąc o zaduszkach nie sposób wspomnieć o genezie tego święta, które jest głęboko zakorzenione w staropolskich zwyczajach i sięga tradycji pogańskich. To właśnie jesienią ludy, takie jak Germanie, Celtowie, ale też Słowianie, oddawali cześć zmarłym wyrażając tym samym wiarę w życie pozagrobowe. Warto tu zaznaczyć, że kult przodków miał istotne znaczenie w tradycji niemal wszystkich starożytnych cywilizacji na całym świecie, wystarczy tu wspomnieć przykładowo o Dia de Muertos, czyli meksykańskim Dni Zmarłych – który nota bene obchodzony jest również 1 i 2 listopada – a który ma swoje korzenie w tradycjach kultywowanych przez Majów i Azteków. Podobnie było w Europie – tu również praktykowano obrzędy mające na celu oddanie hołdu zmarłym, a nawet pozyskania ich łask, ponieważ wierzono w ich wpływ na życie doczesne ludzi. Przy czym warto zauważyć, że ówczesne zwyczaje różniły się od współczesnych – były to obrzędy o mniej uroczystym, a nierzadko wręcz radosnym charakterze, czego przykładem jest przytoczone wcześniej Dia de Muertos, a co dzisiaj powraca w formie kontrowersyjnego amerykańskiego zwyczaju obchodzenia Halloween Również staropolskie zaduszki, czyli znane z powieści Mickiewicza Dziady, nie były tak „cichym” świętem jak obecnie – w dawnych czasach 1 i 2 listopada palono ogniska i wyprawiano uczty na cześć zmarłych. Z tradycją zaduszek wiązały się też wierzenia związane ze zjawiskami paranormalnymi, zwłaszcza przesądy dotyczące istnienia duchów, które pojawiały się właśnie w noc zaduszną.

Współczesne znaczenie zaduszek

Jakie znaczenie mają Zadyszki w dzisiejszych czasach? Na to pytanie odpowiada pracownik Zakładu Pogrzebowego Witwicka we Wrocławiu: Wraz z rozpowszechnieniem się wiary katolickiej w Polsce, zaduszki zmieniły nieco swój charakter, chociaż nadal czerpią z pogańskich zwyczajów. Dzisiaj jest to przede wszystkim święto zadumy i refleksji, obchodzone w ciszy i skupieniu. I chociaż obecnie nie wyprawia się już uczt zaduszkowych, to rodzinne spotkania nad grobami bliskich wciąż są ważnym elementem tej tradycji, który zwłaszcza dzisiaj – gdy bliskich i krewnych dzielą setki i tysiące kilometrów – ma tak istotne znaczenie. Z dawnych zwyczajów zachowała się też obecność ognia w obchodach zaduszkowych – dzisiaj są to znicze i lampiony symbolizujące pamięć o zmarłych i modlitwę za ich dusze i zbawienie. Oprócz zniczy, na cmentarze przynosimy również wiązanki z kwiatów i wieńce, by udekorować grób i tym samym oddać szacunek zmarłym. Przywiązujemy do tego dużą wagę, specjalnie odwiedzając groby najbliższych często oddalone o setki kilometrów od naszych miejsc zamieszkania. Zaduszki wciąż są więc jednym z najważniejszych polskich świąt.